Ak guýma demir: Çaýda goýýan şekerimiz ýaly, uglerod suwuk demirde doly ereýär. Suwuklykda erän bu uglerod, çoýun demir gatylanda suwuk demirden aýrylyp bilinmese-de, gurluşda doly ereýän bolsa, emele gelen gurluşy ak çoýun diýip atlandyrýarys. Örän döwük gurluşy bolan ak çoýun demir, döwülende açyk, ak reňk görkezýänligi üçin ak çoýun diýilýär.
Çal reňkli demir: Suwuk guýma demir gatylaşsa-da, çaýdaky şeker ýaly suwuk metalda erän uglerod, gatylaşma döwründe aýratyn faza hökmünde ýüze çykyp biler. Mikroskopyň aşagyndaky şeýle gurluşy gözden geçirenimizde, uglerodyň grafit görnüşinde ýalaňaç göze görünýän aýratyn gurluşa bölünendigini görýäris. Çoýun demiriň bu görnüşini çal çoýun demir diýip atlandyrýarys, sebäbi uglerodyň lamellada, ýagny gatlaklarda ýüze çykýan bu gurluşy döwülende, çal we çal reňk ýüze çykýar.
Düwürtikli demir: aboveokarda belläp geçen ak guýma ütükler çalt sowadyş şertlerinde, çal reňkli ütükler bolsa has haýal sowadyş şertlerinde ýüze çykýar. Dökülen bölegiň sowadyş tizligi akdan çal reňklere geçýän aralyk bilen gabat gelýän bolsa, çal we ak gurluşlaryň bilelikde görünýändigini görmek bolýar. Bu çoýun ütükleri atlandyrýarys, sebäbi şunuň ýaly bölegi döwenimizde, ak fonda çal adalar peýda bolýar.
Temperli demir: Bu görnüşli çoýun aslynda ak çoýun ýaly berkleşýär. Başgaça aýdylanda, çoýun demiriň gatylaşmagy, uglerodyň düzüminde doly eremegi üçin üpjün edilýär. Soňra, gaty ak guýma demir ýylylyk bejergisine sezewar bolýar, şonuň üçin gurluşda erän uglerod gurluşdan aýrylýar. Bu ýylylyk bejergisinden soň, uglerodyň tertipsiz şekilli sferalar hökmünde toparlanandygyny görýäris.
Bu klassifikasiýa goşmaça, uglerod gatylaşma netijesinde (çal reňkli ütüklerdäki ýaly) gurluşdan aýrylyp bilse, emele gelen grafitiň resmi aýratynlyklaryna seredip başga bir klassifikasiýa edip bileris:
Çal (lamellar grafit) guýma demir: Kömür, kelem ýapraklary ýaly gatlakly grafit gurluşyny emele getiren bolsa, çal ýa-da lamellar grafit guýma ütükleri ýaly çoýun ütüklerine ýüzlenýäris. Kislorodyň we kükürdiň has ýokary bolan erginlerinde ýüze çykýan bu gurluşy, ýokary ýylylyk geçirijiligi sebäpli kän gysylma tendensiýasyny görkezmezden berkitip bileris.
Sferik grafit guýma demir: Adyndan görnüşi ýaly, bu gurluşda uglerodyň sferik grafit toplary ýaly görünýändigini görýäris. Grafitiň lamel gurluşyna däl-de, sferik gurluşa çüýremegi üçin suwuklykdaky kislorod we kükürt belli bir derejeden peselmeli. Şonuň üçin sferoid grafit guýma demir öndürilende, suwuk metaly magniý bilen bejerýäris, ol kislorod we kükürt bilen çalt reaksiýa berip, soňra galyplara guýup bilýär.
Wermikulýar grafit çoýun demir: Sferoid grafit guýma demir öndürilende ulanylýan magniý bejergisi ýeterlik bolmasa we grafit doly sferoidleşdirilip bilinmese, wermikulýar (ýa-da ykjam) diýýän bu grafit gurluşy ýüze çykyp biler. Lamellar we sferoidal grafit görnüşleriniň arasynda geçiş görnüşi bolan wermikulýar grafit, diňe bir sferoid grafitiniň ýokary mehaniki aýratynlyklary bilen guýma demir bilen üpjün etmän, eýsem ýokary ýylylyk geçirijiligi sebäpli gysylma tendensiýasyny hem peseldýär. Sferoid grafit çoýun önümçiliginde ýalňyşlyk hasaplanýan bu gurluş, ýokarda agzalan artykmaçlyklar sebäpli köp zawodlar tarapyndan bilkastlaýyn zyňylýar.
Iş wagty: Mart-29-2023